Makaleler

Plastik Enjeksiyon Kalıbı Temel Satınalma Rehberi

Birkaç yıl evvel plastik enjeksiyon kalıbı satın alımında dikkate edilmesi gerekenler ile ilgili bir yazı yazmamla birlikte değişen çok şey olmadığı halen gözlemliyorum. Kalıp yapan ve yaptıran firmalar olarak her iki taraf da esasen süreçten muzdarip. Herkes kendince haklı. Öncelikle sözüm firma sahipleri ve yöneticilerinedir. Satın alınacak kalıbı, her zamanki uzmanlığı ile sıkı pazarlıkla daha uygun fiyatla alan bir satınalma sorumlunuz  varsa, başınız belada yada yakın zamanda belaya girecek demektir.  Fiyat odaklı kalıp satın alma yapan firmaların uğradığı zarar kalıp fiyatının kat be kat üzerinde olduğunu tüm samimiyetimle söylüyorum. 
 

1- Kalıp kalitesi yerine kalıp fiyatına odaklanılmamalı ve parça tasarımına uygun ideal kalıp satın almalıyız. Yolluk yeri hatalı, ürün yüzeyinde çöküntüler olan , montaj sonrası tam uyumlu olmayan bir grup parça bir araya geldiğinde; bitmiş ürünün hissedilen kalite algısı düşüyor, firma imajı zedeleniyor. Size samimiyetle söyleyeyim ki özellikle çöküntüyü önlemek parça tasarımı ve analizlerle tasarımın ofisinde başlar ve doğru kalıp soğutma sistemi ile biter. Soğutma kanalı yapısını satınalma bölümüne pazarlık aşamasında anlatılır? Bence anlatılmaz, satın alma için sanal kalır. Ölçülemez, neye göre iyi yada kötü. Kalıp soğutma sisteminin parça kalitesi ve parça baskı süresine etkileri hakkında yazı yazsak inanın sadece  bu konu bile sayfalar sürer. Çok önemli.
 

2- Yıllık parça hedef imalat adedine uygun ideal kalıp satın almalıyız. En iyi kalıp en pahalı kalıp demek değildir. Kötü mühendis her şeyi fildişi kaplamak ister, iyi mühendis ise tam istenen kadar kaliteli yapar. Çok kaliteli yaparsan gereksiz para harcarsın rekabet edemezsin. Çok kalitesiz yaparsanız da bozulur. Konumuz olan plastik kalıp imaline dönecek olursak hedef yıllık üretim adedine göre kalıp teknik şartnamesini hazırlamalıyız. Rakamlarla açıklamaya çalışayım:
 

1. Senelik parça imalat adedi düşük ( 200-10.000 adet/yıl): Bu durumda silikon kalıbı,RIM kalıbı yada prototip kalıbı yöntemi gibi yöntemler tercih edilebilir.
2. Senelik parça imalat adedi orta ( 10.000-100.000 adet/yıl): Bu durumda impax supreme gibi ön sertleştirilmiş bir çeliğe doğrudan kalıp imali yapılabilir ve sertleştirme işlemi de yapmayabiliriz. Yeni çıkan 38 HRC ön sertlikte biraz daha dayanıklı çelik de tercih edilebilir. Tabii parça tasarımı, parça malzemesi ve yüzey kalitesi uygun ise.
3. Senelik parça imalat adedi normal ( 100.000-1.000.000  adet/yıl): Bu durumda impax supreme gibi ön sertleştirilmiş bir çeliği kalıp kasasına koyarak vakum nitrasyonla sertleştirme ( yüzey sertleştirme)  yapılabilir. Artık parça çevrim süresine de daha çok dikkat etmeliyiz. Kasa ve çelik olarak ayrı işlenen kalıpta sulama kanalları ile daha etkin olabilir. Zira parça imalata dedi yüksek olduğundan her 1 saniye daha kısa sürede parçayı basmak size para kazandıracaktır.
4. Senelik parça imalat adedi yüksek ( 1.000.000-10.000.000  adet/yıl): Bu durumda en önemli şey kesinlikle kalıp bedeli değil , çevrim süresidir. Kalıbı kaça alırsanız alın , parça fiyatına etkisi düşük olacaktır. Alabileceğiniz en kaliteli kalıbı kimin yapacağına inanıyorsanız o firmaya yaptırın. Kalıp çeliği stavax,calmax, orval supreme v.b. bir çelik olabilir ve haliyle tam sulu olarak sertleştirilmelidir. Bu durum kalıp fiyatını çok ciddi arttıran ama gerekli bir durumdur. Bilmeyenler için biraz daha konuyu detaylandırmak gerekirse önce çeliklerin kaba işlemesi yapılır. Sonra sulamaya gönderilir ve çelik artık yüzeysel değil çekirdeğine kadar tamamı 52-54 HRC sertliğe ulaşır. Bundan sonra kalıp çeliği tekrar CNC’de işlenir yani 2. Kez tezgaha bağlanır. Üstelik artık çok daha işlemesi zor ve zahmetlidir. Doğru kalıp bakım yönetimi ile sonsuz ömürlü kalıplardır. Tabii kalıp tasarımı doğru olmalı. Kalıp merkezlemeleri, su kanalları yapısı ve çapları, itici yerleşimi ve yolluk sistemi de çok önemli. Unutmadan söylemek gerekirse kesinlikle kalıp sıcak yolluklu olmalı . Böylece parça kalitesi yüksek, çevrim süresi düşük ve yolluk kırma işlemi olmayan otomatik bir üretim elde etmiş oluruz.Bu kalıplarda kesinlikle çevrim süresi minimum olacak şekilde kalıbı yaptırmalıyız ve çevrim süresi garantisini sözleşmeye yazmalıyız. Kalıp kabulünde de bu saniyeye görmeliyiz.

Çalıştığımız firmaları partner olarak görmeliyiz. Şurası bir gerçek ki kalıp imalat sürecini iyi yöneten firmalar mutlaka pazarda çok iyi yerdeler. Yada tersini söylersek kalıp imalat sürecini çözemeyen hep Pazar kaybediyor. Kötü kalıp yada kalıpçı ile çalışmak bize şunları yaşatıyor.

1. Çok pahalı kalıp satın aldıysak yatırım başa baş noktamız yükseliyor. Çok ucuz ise de ucuz etin yahnisi durumu kesin. Kalıp sürekli arızalanıyor, çevrim süresi çok uzun olabiliyor ya da istenen kalitede parça basılamadığından parça kalitesi düşük , montajı zor uyumsuz parçalarımız oluyor. Maça 2-0 yenik başlıyoruz diyebiliriz.
2. Kalıp ve parça tasarımı ilişkisini kuracak ve buna uyumlu firmalarla çalışmalıyız. Kalıpçılar genelde etliye sütlüye karışmadan gelen dataya göre kalıp teklifini haliyle veriyorlar. Oysa parça tasarımı devam ederken kalıp açısından da tasarımı kontrol ederek devam etmek gerekir.Kalıpta problem varken firma sahibi yada satınalma ortada kalıyor. Kalıpçıya göre tasarım yada enjeksiyon hatalı iken tasarımcı yada üretim birimi ise suçu kalıpçıya yüklüyor. Kalıp yaptırmaktan nefret eder duruma düşen çok kişi tanıdım. Aylarca imalata giremeyen projeler görüyoruz maalesef.

4-Her plastik enjeksiyoncu her kalıbı yapamaz. Sorarsanız yaparım diyecektir , yapabilir de ama siz yine de her kalıpçıya her tip kalıbı yaptırabilirim diye düşünmeyin, üzülürsünüz. Esasen iddialı bir cümle kurdum. Sac kalıbı yapan plastik kalıbı yapmazsa iyi olur demedim. Bunca yıl sonra gözlemlediğim şey şudur; Her kalıpçının bazı plastik enjeksiyon kalıp cinslerine göre yapılandığını ve yıllar içinde benzer kalıpları daha çok yaptığını gözlemleyebiliriz. Birkaç örnek vermek gerekirse;
 

1. Hassas parça için kalıplar: PBT, POM,PC gibi malzemeden ufak ve hassas parçaları herkes istediğiniz kalitede yapamaz. Zor ve zahmetlidir. Çoğu kalıpçı elini bile sürmek istemez.
2. Tel erezyon ihtiyacı olan kalıplar: Bünyesinde Tel erezyonu olan kalıphaneler size kesinlikle daha kaliteli hizmet ve ucuz fiyat verecektir. Tel erezyon pahalı bir ardıl işlem olup dışarıdan satın alınması da pahalıdır.
3. Yine aynı şekilde dalma erezyon ağırlıklı projelerde de kalıphanedeki erezyon adedine ve cinsine bakmak faydalı olur. Zira erezyon işleminde genelde beklenenden daha uzun süreler çıkabiliyor. Bu durumda yüksek adetli erezyonu bünyesinde barındıran kalıphaneler daha iyi tepkiler verebilir. CNC işleminde sürelerde çok majör sapmalar, programlar sebebi ile, yaşanmıyor diyebilir. 
4. Büyük tonajlı kalıplar: tampon yada masa kalıbı türü kalıp için haliyle büyük CNC’ler ve büyük hacimli erezyonlar gerekecektir . Kalıp alıştırma presleri ve vinçleri bile bu imalata uygun olmalı. 

5-Kalıpçınızın fiyatlarını düzenli kontrol ediniz. Bugün ülkemizde genelde kötü kalıpçılar var diye düşünülse de aslında durum öyle değildir. At sahibine göre kişner. Kalıp yapımını yönetmesi gereken firmalar süreci tam bilmediklerinden kalıpçılar durumdan faydalanabiliyorlar. Kibar hali ile tanımlamak gerekirse firmaların kalıp satınalma sürecinde bilgili ve uyanık olması gerekir.
 

6-İyi olduğunu düşündüğünüz firmalardan fiyat alınız. Stratejik olarak tek bir kalıpçı ile çalışmak yerine birkaç kalıphane ile çalışmak önemlidir. Tabii buradan sürekli kalıpçı değiştirin anlamı çıkmamalı. Partner olarak görüp, süreç ve proje hakkında samimi ve doğru bilgileri paylaşırsanız doğru ve samimi geri bildirimleri alacaksınızdır. Bu arada iyi referanslı diğer firmaları da unutmamak gerekir. Zira kalıphane programı boş olan daha uygun fiyat verebilir. Ancak sürekli kalıp teklifi isteyip hiç kalıp yaptırmazsanız bir süre sonra ciddiye alınmazsınız. Doğru kalıp firmasını bulduğunuzda hissettiğiniz rahatlık ve problemsiz ve zamanında biten kalıplar sizi mutlu edecektir.
 

7-Kalıp sözleşmesi ve kalıp teknik şartnamesi kalıbın hikayesini baştan yazmamızı sağlar.Temel olarak kalıbın anayasasıdır.  Kalıbın göz sayısı, malzemesi, soğutma sistemi, itici sistemi, sertleştirme işlemi, hangi makinede basılacağı, parça yüzey kalitesi ve yolluk tipi ve yeri v.b. kalıp şartnamesi kapsamındadır. En azında teklif isterken bu konuları içeren kapsamlı bir kalıp teklifi isteyerek işe başlayabiliriz. Kalıp imali ciddi bir iştir. Basit bir satınalma operasyonu değildir. 

Bir şeyi değiştirmek isteyen insan önce kendinden başlamalıdır.

Sokrates